Endometriozis

ENDOMETRİOZİS

Endometriozis, normalde rahiminizin (uterus) iç yüzeyini kaplayan dokuya (endometriyum) benzer bir dokunun, uterusunuzun dışında büyüdüğü, sıklıkla ağrılı bir hastalıktır. Endometriozis en sık yumurtalıklarınızı, fallop tüplerinizi ve pelvisinizi kaplayan dokuya yerleşir. Nadiren endometriyal doku pelvik organların ötesine yayılabilir. Endometriozis ile endometriyum benzeri doku, endometriyal dokuya benzer şekilde davranır – her adet döngüsü ile kalınlaşır, parçalanır ve kanar. Ancak bu dokunun vücudunuzdan çıkma yolu olmadığı için tuzağa düşer. Endometriozis yumurtalıklara yerleştiğinde çikolata kisti (endometrioma) adı verilen kistler oluşabilir. Çevreleyen doku zedelenebilir ve sonunda skar dokusu ve yapışıklıklar gelişebilir, ki bunlar pelvik dokuların ve organların birbirine yapışmasına neden olabilecek anormal fibröz doku bantlarıdır.

Endometriozis, özellikle adet dönemlerinde bazen şiddetli ağrıya neden olabilir. Doğurganlık sorunları da gelişebilir.

Semptomlar

Endometriozisin birincil semptomu, genellikle adet dönemleriyle ilişkili pelvik ağrıdır. Birçoğu adet dönemlerinde kramp yaşamasına rağmen, endometriozisi olanlar tipik olarak normalden çok daha kötü olan adet ağrısını veya ağrı kesicilere yanıt vermeyen ağrı tanımlarlar. Ağrı zamanla artabilir. Endometriozisin yaygın belirtileri ve semptomları şunlardır:

• Ağrılı adet periyodları (dismenore). Pelvik ağrı ve kramplar, adetten birkaç gün önce başlayabilir ve bir adet dönemine kadar uzayabilir. Ayrıca bel ve karın ağrınız olabilir.
• İlişki sırasında ağrı. Cinsel ilişki sırasında veya sonrasında ağrı endometrioziste yaygındır.
• Bağırsak hareketlerinde veya idrara çıkmada ağrı. Bu semptomları büyük olasılıkla adet döneminde yaşarsınız.
• Aşırı kanama. Ara sıra ağır adet dönemleri veya adetler arasında kanama (adetler arası kanama) yaşayabilirsiniz.
• Kısırlık. Bazen, endometriozis ilk olarak kısırlık tedavisi için başvuranlarda teşhis edilir.
• Diğer belirti ve semptomlar. Özellikle adet dönemlerinde yorgunluk, ishal, kabızlık, şişkinlik veya mide bulantısı yaşayabilirsiniz. Ağrınızın şiddeti, mutlaka durumun kapsamının güvenilir bir göstergesi değildir. Şiddetli ağrılı hafif endometriozisiniz olabilir veya çok az ağrılı veya hiç ağrısız gelişmiş endometriozisiniz olabilir. Endometriozis bazen pelvik enflamatuar hastalık (PID) veya yumurtalık kistleri gibi pelvik ağrıya neden olabilecek diğer durumlarla karıştırılır. İshal atakları, kabızlık ve abdominal kramplara neden olan irritabl bağırsak sendromu (IBS) ile karıştırılabilir. IBS, teşhisi zorlaştırabilen endometriozise eşlik edebilir.

Risk faktörleri

Çeşitli faktörler sizde endometriozis gelişme riskini artırır:

• Hiç doğum yapmamış olmak
• Adetinizin erken yaşta başlamış olması
• Daha ileri yaşta menopoza girmek
• Kısa adet döngüleri – örneğin 24 günden az, yedi günden uzun süren ağır adet dönemleri
• Vücudunuzda yüksek östrojen seviyelerine sahip olmak veya vücudunuzun ürettiği östrojene ömür boyu daha uzun süre maruz kalmak
• Düşük vücut kitle indeksi
• Endometriozisli bir veya daha fazla akrabaya (anne, teyze veya kız kardeş) sahip olmak,
• Adet kanamasının vücuttan normal geçişini engelleyen herhangi bir tıbbi durum
• Üreme sistemi anormallikleri

Endometriozis genellikle adet kanamasının (menarş) başlamasından birkaç yıl sonra gelişir. Endometriozis belirtileri ve semptomları hamilelikle geçici olarak iyileşebilir ve östrojen almadığınız sürece menopozla tamamen ortadan kalkabilir.

Komplikasyonlar

1. İnfertilite

Endometriozisin ana komplikasyonu doğurganlığın bozulmasıdır. Endometriozisli kadınların yaklaşık üçte biri ila yarısı hamile kalmakta güçlük çekmektedir. Hamileliğin gerçekleşmesi için yumurtanın yumurtalıktan salınması, komşu fallop tüpünden geçmesi, bir sperm hücresi tarafından döllenmesi ve gelişmeye başlamak için rahim duvarına bağlanması gerekir. Endometriozis tüpü tıkayabilir ve yumurta ile spermin birleşmesini engelleyebilir. Ancak bu hastalığın, sperm veya yumurtaya zarar vermek gibi daha indirekt yollarla da doğurganlığı etkiliyor olması muhtemeldir. Buna rağmen, hafif ila orta dereceli endometriozisi olan birçok kişi, hamile kalabilir ve gebeliğini terme kadar (≥37.gebelik haftası) sürdürebilir. Doktorlar bazen endometriozisi olanlara çocuk sahibi olmayı geciktirmemelerini tavsiye ederler çünkü durum zamanla kötüleşebilir.

1. Kanser

Yumurtalık kanseri, endometriozisi olan kadınlarda beklenenden daha yüksek oranlarda ortaya çıkar. Ancak ömür boyu yumurtalık kanseri riski başlangıçta düşüktür. Bazı çalışmalar endometriozisin bu riski artırdığını öne sürmekteyse de, risk yine de nispeten düşüktür. Nadiren de olsa, endometriozise bağlı adenokarsinom gibi başka bir kanser türü, endometriozisi olanlarda yaşamın ilerleyen dönemlerinde gelişebilir.

Tanı

Endometriozis ve pelvik ağrıya neden olabilecek diğer durumları teşhis etmek için doktorunuz, ağrınızın yeri ve ne zaman ortaya çıktığı gibi semptomlarınızı açıklamanızı isteyecektir. Endometriozisin fiziksel ipuçlarını kontrol etmek için testler şunları içerir:

• Pelvik muayene: Pelvik muayene sırasında, doktorunuz pelvisinizdeki üreme organlarınızdaki kistler veya uterusunuzun arkasındaki nodül veya yapışıklıklar gibi anormallikler için elle muayene yapabilir. Bir kist oluşumuna neden olmadıkları sürece genellikle küçük endometrioz alanlarını hissetmek mümkün değildir.
• Ultrason: Bu test, vücudunuzun içinin görüntülerini oluşturmak için yüksek frekanslı ses dalgalarını kullanır. Görüntüleri yakalamak için, dönüştürücü adı verilen bir cihaz ya karnınıza bastırılır ya da vajinanıza (transvajinal ultrason) yerleştirilir. Üreme organlarının en iyi görüntüsünü elde etmek için her iki tip ultrason da yapılabilir. Standart bir ultrason görüntüleme testi, doktorunuza endometriozunuz olup olmadığını kesin olarak söylemez, ancak endometriozis ile ilişkili kistleri (endometriomalar) tanımlayabilir.
• Manyetik rezonans görüntüleme (MRI): MRI, vücudunuzdaki organların ve dokuların ayrıntılı görüntülerini oluşturmak için manyetik alan ve radyo dalgaları kullanan bir muayenedir. Bazıları için bir MRI, cerrahınıza endometriyal implantların yeri ve boyutu hakkında ayrıntılı bilgi vererek cerrahi planlamaya yardımcı olur.
• Laparoskopi: Bazı durumlarda doktorunuz, karnınızın içini görmesini sağlayan bir işlem (laparoskopi) önerebilir. Genel anestezi altındayken, doktorunuz göbeğinizin yakınında küçük bir kesi yapar ve ince bir görüntüleme aleti (laparoskop) yerleştirerek rahim dışındaki endometriyal doku belirtilerini arar. Bir laparoskopi, endometriyal implantların yeri, kapsamı ve boyutu hakkında bilgi sağlayabilir. Cerrahınız daha ileri testler için bir doku örneği (biyopsi) alabilir. Genellikle, uygun cerrahi planlama ile, cerrahınız laparoskopi sırasında endometriozu tamamen tedavi edebilir, böylece yalnızca bir ameliyata ihtiyacınız olur.

Tedavi

Endometriozis tedavisi genellikle ilaç tedavisi veya ameliyatı içerir. Sizin ve doktorunuzun seçeceği yaklaşım, belirti ve semptomlarınızın ne kadar şiddetli olduğuna ve hamile kalmayı isteyip istemediğinize bağlı olacaktır. Doktorlar genellikle ilk önce konservatif tedavi yaklaşımlarını denemeyi, ilk tedavi başarısız olursa ameliyatı önermeyi tercih ederler.

1. Ağrı kesici

Doktorunuz ağrılı adet kramplarını hafifletmeye yardımcı olması için steroid-olmayan anti-inflamatuvar ilaçlar (NSAID’ler), ibuprofen veya naproksen sodyum gibi reçetesiz satılan bir ağrı kesici almanızı önerebilir. Hamile kalmaya çalışmıyorsanız, doktorunuz ağrı kesicilerle birlikte hormon tedavisi önerebilir.

1. Hormon tedavisi

Destekleyici hormonlar bazen endometriozis ağrısının azaltılmasında veya ortadan kaldırılmasında etkilidir. Adet döngüsü sırasında hormonların yükselmesi ve düşmesi endometriyal implantların kalınlaşmasına, parçalanmasına ve kanamasına neden olur. Hormon ilaçları endometriyal doku büyümesini yavaşlatabilir ve yeni endometriyal doku implantlarını önleyebilir. Hormon tedavisi, endometriozis için kalıcı bir çözüm değildir. Tedaviyi bıraktıktan sonra belirtilerinizin geri dönmesi söz konusu olabilir. Endometriozisi tedavi etmek için kullanılan hormonal tedaviler şunlardır:

• Hormonal kontraseptifler: Doğum kontrol hapları, bantlar ve vajinal halkalar, her ay endometriyal doku oluşumundan sorumlu hormonların kontrolüne yardımcı olur. Birçok kadının hormonal bir kontraseptif kullanırken daha hafif ve daha kısa geçen bir adet dönemi vardır. Hormonal kontraseptiflerin kullanılması – özellikle sürekli döngü rejimleri – ağrıyı azaltabilir veya ortadan kaldırabilir.
• Gonadotropin salıcı hormon (GnRH) agonistleri ve antagonistleri: Bu ilaçlar yumurtalık uyarıcı hormonların üretimini engeller, östrojen seviyelerini düşürür ve adet görmeyi önler. Bu endometriyal dokunun küçülmesine neden olur. Bu ilaçlar yapay bir menopoz oluşturduğundan, GnRH agonistleri ve antagonistleri ile birlikte düşük dozda östrojen veya progestin almak, sıcak basmaları, vajinal kuruluk ve kemik kaybı gibi menopoz yan etkilerini azaltabilir. İlacı almayı bıraktığınızda adet dönemleri ve hamile kalma yeteneği geri dönecektir.
• Progestin tedavisi: Levonorgestrel içeren bir rahim içi cihaz (Mirena), kontraseptif implantlar, kontraseptif enjeksiyon (Depo-Provera) veya progestin hapı dahil olmak üzere çeşitli progestin tedavileri adet dönemlerini ve endometriyal implantların büyümesini durdurabilir, endometriozis belirti ve semptomlarını hafifletebilir.
• Aromataz inhibitörleri: Aromataz inhibitörleri, vücudunuzdaki östrojen miktarını azaltan bir ilaç sınıfıdır. Doktorunuz, endometriozisi tedavi etmek için bir progestin veya kombinasyon hormonal kontraseptif ile birlikte bir aromataz inhibitörü önerebilir.

1. Konservatif cerrahi

Endometriozisiniz varsa ve hamile kalmaya çalışıyorsanız, rahim ve yumurtalıklarınızı korurken endometriozis implantlarını çıkarmak için ameliyat (konservatif cerrahi) başarı şansınızı artırabilir. Endometriozis nedeniyle şiddetli ağrınız varsa, ameliyattan da fayda görebilirsiniz; ancak endometriozis ve ağrı geri dönebilir. Doktorunuz bu prosedürü laparoskopik olarak veya az sıklıkla daha ciddi vakalarda geleneksel karın cerrahisi yoluyla daha uygulayabilir. Şiddetli endometriozis vakalarında bile çoğu hasta laparoskopik cerrahi ile tedavi edilebilmektedir. Laparoskopik cerrahide, cerrahınız göbeğinizin yakınındaki küçük bir kesikten ince bir görüntüleme aleti (laparoskop) yerleştirir ve endometriyal dokuyu başka bir küçük kesiden çıkarmak için aletleri yerleştirir. Ameliyattan sonra doktorunuz ağrıyı iyileştirmeye yardımcı olmak ve endometriyal implantların yeniden ortaya çıkmasını geciktirmek için hormon ilaçları almayı önerebilir.

1. Kısırlık tedavisi

Endometriozis gebe kalmada zorluklara yol açabilir. Hamile kalmakta güçlük çekiyorsanız, bir infertilite/tüp bebek uzmanının gözetiminde doğurganlık tedavisi almanız gerekebilir. Doğurganlık tedavisi, yumurtalıklarınızı daha fazla yumurta oluşturmak için uyarmaktan in vitro fertilizasyona kadar uzanır. Hangi tedavinin sizin için doğru olduğu kişisel durumunuza bağlıdır.